Wat?

Nederland is zo vol gebouwd dat er weinig plek is voor de natuur. En hoe belangrijk bijen ook zijn voor ons overleven, er is nauwelijks ruimte voor ze. Bijen horen bij imkers thuis, en op alle andere plekken noemen we het ongedierte.

Er zijn flink wat mensen bang gestoken te worden door bijen. Die mensen gaan zo hard met de handen wapperen dat ze de zelfverdedigingsinstincten van het insect activeren. Het gevolg is een steek. Overigens vaker nog door een wesp dan door een bij. Maar zonder het overactieve wapperen gebeurt er eigenlijk nooit iets -- de prik is dus eigen schuld, dikke bult!

Met dat in gedachten wordt het gemakkelijker om bijen in onze omgeving toe te laten -- ook omdat het leuk is om ze met hun bestuivende werk bezig te zien, want wat is nou leuker dan een gonzende bloementuin?

Imkers houden hun volken met enige moeite in hun kasten. Dat doen ze omdat ze zo meer honing krijgen, maar ook omdat ze de buren niet tot last willen zijn. Als imkers het niet tegengaan dan zwermen bijen uit. Toch is dat hun natuurlijke gedrag, en het is voor iedereen vermoedelijk beter als we dat weer toelaten.

Imkers, overweeg eens om bijen weer te laten zwermen, en schone kasten weer op te vullen met de zwermen die zich in de buurt ophouden. Burgers en overheid, leer dat zwermen zachtaardig zijn, en dat imkers die met plezier afhalen.

Waarom?

Onze planeet ontvangt energie van de zon, die vooral door fotosynthese wordt omgezet in plantengroei. Groei die zo uitbundig is dat wij ervan kunnen eten, of de dieren die wij op onze beurt weer eten. Maar zonlicht alleen is onvoldoende, want een plant moet zich kunnen voortplanten. Om zaad te maken moet een plant bevrucht worden, en dat doen bijen gratis en voor niets. Vergeleken met handwerk met een wattenstaafje is de meerwaarde van bijen enorm.

Knap vreemd dus, dat we bijen nauwelijks in ons leven toelaten. Zoals gezegd, veel kwaad kunnen ze niet. Zolang je geen paniekreacties op ze hebt en zolang je niet te dicht bij hun nest en voedselvoorraad komt heb je er eigenlijk niets van te duchten. Zelfs allergische reacties zijn vaak van voorbijgaande aard; de genezing komt vaak door geleidelijke gewenning.

Als een volk gaat zwermen dan vertrekt een koningen uit het oude nest met ongeveer de helft van het volk, in een goede verhouding die een stabiel nieuw volk oplevert. In het nest dat achterblijft zit broed dat in de daaropvolgende dagen uitkomt, inclusief nieuwe koninginnen, die op hun beurt ook weer gaan zwermen. Zo kan er uit een enkel bijennest een aantal nieuwe volken komen, die allemaal in de buurt van het oude nest als zwerm een paar dagen ergens aan gaan hangen tot ze een nieuw verblijf hebben gevonden. Het is in deze tijd dat imkers met plezier langskomen om zo'n zwerm met een mooi stabiel volk op te halen. Gevaarlijk is het ook nu weer niet, want ook zwermen zijn zachtaardig en steken dus niet snel -- wat tekenfilms je ook doen geloven.

Imkers hebben een kunstmatige vorm van vermeerderen, "een veger maken". Hierbij wordt een deel van de bijen uit een kast gehaald en samen met een koningin in een nieuw onderkomen gebracht. Dit leidt tot minder stabiel samengestelde volken, die eerst van de schok van de opsplitsing moeten bekomen. De volken zijn merkbaar minder goed van samenstelling dan een natuurlijke zwerm.

Zwermen is gewoon de beste manier om tot meer bijenvolken te komen, en de volken de kans te geven hun natuurlijke gedrag te vertonen. Daar komt nog het voordeel van hygiene bij.

De meeste mensen weten dat bijen bedreigd worden door ziektes. De meest lastige is de Varroa-mijt, die op de bijen zit en in hun broed huist. Imkers snijden daarom vaak darrenbroed (dat zijn poppen van mannetjes) uit en vernietigen het, omdat de mijt daar vooral in huist. Dat dwingt de bijen niet echt om een afweer te ontwikkelen. Maar als er eenmaal veel Varroa in een volk huist is de belangrijkste remedie eigenlijk wel hygiene.

Een imker dwingt een bijenvolk om minder hygienisch te zijn dan het van nature wil zijn. De natuurlijke aandrang tot zwermen zorgt ervoor dat een oud en relatief vuil nest na de gebruikstijd wordt achtergelaten. Door het zwermen tegen te gaan maakt de imker dit onmogelijk, en moet hij compenserende maatregelen nemen, zoals het verversen van de ramen in een bijenkast.

Als een bijenvolk vertrekt blijft er meestal honing achter, maar niet zoveel als de imker kan winnen in een volk dat niet zwermt. Door volken te laten zwermen kunnen meer volken worden gevangen, die elk minder honing opleveren maar samen misschien wel evenveel als het kleinere aantal gekluisterde volken.

Het huidige systeem is afhankelijk van het aantal imkers dat bijen binnen weet te houden; dat lijkt niet verstandig omdat het niet om een lucratief beroep gaat maar om een liefhebberij. Voor insecten die zo enorm belangrijk en nuttig zijn is dat veel te weinig erkenning. Bijen moeten uit het verdomhoekje, en mogen van GroenGemak terugkeren in bossen en zelfs in woonwijken.

Hoe?

Het belangrijkste wat zou moeten veranderen is de angst bij niet-imkers voor bijensteken, en de daaruit volgende verbanning van deze nuttige insecten uit woongebieden. Er zijn wetten die het houden van bijen aan banden leggen, zwermen en spontane bijennesten worden automatisch als ongedierte beschouwd; al die angstige regelingen zouden een stuk losser kunnen zijn. En moeten zijn, als we de bijenstand een betere kans willen geven.

Bijen lijken ook moeite te hebben met de onnatuurlijke behandeling door imkers. Er lijkt niets op tegen om ze een plek te geven als ze eenmaal zijn gaan zwermen, maar het ingrijpen tegen de natuurlijke zwermdrang zorgt dat het aantal volken moeizamer toeneemt dan zou kunnen.

Door veel minder in te grijpen en het zwermen toe te staan (niet alleen als imker, maar ook als burgerij en regelgevende overheid) komen er meer volken in omloop, die vervolgens door imkers kunnen worden gevangen voor het volgende jaar. Of die op een plekje in het bos helemaal voor zichzelf kunnen beginnen, zonder daarbij iemand tot last te zijn.

Niet-ingrijpend imkeren kan al met een eenvoudige korf, die van bundels stro of dik touw in elkaar wordt genaaid. Daar heb je nauwelijks omkijken naar, het moet alleen op een rustig plekje kunnen staan. Na vertrek van de bijen oogst je hieruit wat is achtergebleven aan honing, was en propolis (dat laatste is een soort kit). Op die manier kan vrijwel iedereen imkeren!

Verder zijn er ook bijen die niet in zwermen rond een koningin leven, maar die solitair leven. Die bijtjes zijn dol op gaatjes van 6-8 mm doorsnede gericht op het zuiden. Daarin leggen ze een eitje, een drup honing en wat stuifmeel, dan een wandje en dan de volgende nakomeling. Boor zulke gaatjes in je (hopelijk niet geimpregneerde) pergola of hang er speciaal een houten blokje voor op en je zult ze vanzelf zien intrekken. Je zult er nooit honing van oogsten, maar mogelijk wel de door hen bevruchte appels en peren!

Waar?

Overal in het land zijn bijenverenigingen te vinden, en het is interessant om daar eens een imkercursus te volgen. Het is indrukwekkend hoe geraffineerd en sociaal een bijenvolk werkt. De NBV is de Nederlandse Bijenhouders Vereniging, met afdelingen door het hele land. Via hen kun je op zoek gaan naar een lokale vereniging.

Veel imkerverenigingen verwelkomen in de zomer bezoekers die meer willen weten van bijen. Soms hebben ze een volk in een speciale, doorzichtige bijenkorf ondergebracht zodat je de diertjes aan het werk kunt zien.

Korvenvlechten wordt vaak bij oude ambachten gedemonstreerd, en in die omgeving zijn hier ook wel cursussen voor te vinden.

Tenslotte is er natuurlijk ook online informatie over de honingbij en de solitaire bij.