Wat?

De huidige landbouw is gebaseerd op uniforme akkers, zoals graanvelden. Zo'n akker heet ook wel een monocultuur, omdat er een enkel ras op groeit. Hoewel dit efficient oogst, is het ook erg onnatuurlijk. Er wordt veel werk verzet om de natuurlijke neiging tot een chaotischer systeem te onderdrukken. Met als gevolg dat een calorie supermarktvoeding vaak ten koste van tienmaal zoveel fossiele calorien is opgekweekt.

Dit systeem voedt de wereld, maar kan dat niet blijven doen doordat de fossiele energie opraakt. Hierdoor zal voedsel dat op deze manier is verbouwd telkens duurder worden. Het is in wezen een doodlopend spoor.

Er is een methode om met de natuur mee te werken, en zo toch aan je kostje te komen. Die methode heet Permacultuur. Door kennis van de werking van de natuur kan met veel minder energieverbruik ook voedsel worden verbouwd. Alleen vergt dat wel voorbereiding.

Naarmate de gevolgen van Peak Oil voelbaar worden zullen traditionele voedselprijzen alsmaar stijgen. Als zo vroeg mogelijk wordt ingezet op Permacultuur dan kan deze sof worden voorkomen, en kan dus een hoop armoe en onvree bij burgers worden vermeden. Een goed overheidsbeleid, en dan vooral van lokale overheden, zou die problemen moeten voorzien en vermijden.

Waarom?

De productie van fossiele brandstoffen kent, net als alle delfstoffen, een piek waar de productie maximaal is. Na die piek is de productie niet meer op te voeren, en kan het restant alleen nog dankzij heftige technologische innovatie worden gewonnen. Het gaat dan namelijk om taaiere, of anderszins problematisch te winnen delfstoffen.

In een grafiek ziet dat er ongeveer zo uit:

Voor olie wordt de productiepiek ergens rond 2010 ingeschat. Zodra de economie weer aantrekt zullen de olieprijzen weer de pan uit rijzen. Prijzen die in sterke mate zullen doorwerken in de prijs van ons voedsel.

Een extra probleem is nog dat de vraag naar energie toeneemt, doordat steeds meer wereldbewoners een Westerse levensstijl wensen. Het totale plaatje is dus nog iets erger:

Het precieze punt waarop deze piek plaatsvindt doet er eigenlijk niet toe. Wat er toe doet is dat we qua voedselproductie op een dood spoor zitten. Voedsel, dat toch wel de basis onder ons bestaan is. Het voedsel dat mensen aan hun kinderen geven, en dat ze zelf in leven houdt.

Zodra voedsel te duur wordt om te kopen zullen mensen het zelf gaan verbouwen. Dat is op zich geen slechte ontwikkeling, maar het kost wel tijd. Tijd die anders in een groeiende economie zou gaan zitten. Een land dat veel tijd kwijt is aan het verbouwen van voedsel is een land dat qua ontwikkeling vertraagt. Het is om deze reden dat voeding een belangrijk punt moet zijn op de agenda van beleidsmakers wereldwijd.

De oplossing voor dit probleem ligt niet bij biologische landbouwprincipes, want ook die zijn vaak afhankelijk van veel fossiele energie. Ook ligt de oplossing niet bij lokale boeren, tenzij die het presteren zonder fossiele energie. De oplossing ligt op een fundamenteler niveau, bij de manier van werken in onze huidige landbouw.

Het belangrijkste probleem van de grootschalige landbouw is wel de mechanisatie. Zware machines bewerken het veld, en pletten het bij elke rit eroverheen. De hierdoor ontstane compacte grond belemmert gewassen in hun groei, en daarom wordt er geploegd. Dit ploegen gaat ten koste van het bodemleven, dat in de biologische landbouw juist gekoesterd wordt. Een dode bodem brengt uit zichzelf geen rijke begroeing voort, daarvoor zou het eerst jarenlang moeten herstellen. Die tijd heeft de landbouw niet, dus in plaats daarvan wordt kunstmest toegepast en wordt de aarde gereduceerd tot een medium waarin wortels houvast vinden.

De combinatie van levenloze grond, kunstbemesting en monocultuur maakt een gewas zeer vatbaar voor natuurlijke aanvallers. Die zijn erop gericht om de zwakste gewassen op te ruimen, en zeker als er daar veel van zijn dan wil die natuurlijke compensatie dat aanpakken. Dit kan dan weer met gif worden bestreden. Weliswaar worden de aanvallers na verloop van tijd resistent en moet er dus ander of sterker gif worden gebruikt, maar op korte termijn werkt dit systeem zeer efficient.

Het ploegen, zaaien, bemesten, gifspuiten en oogsten kost allemaal veel energie. Daarna wordt voeding vaak over enorme afstanden vervoerd, worden er machinale bewerkingen op gedaan en wordt het verpakt in plastic (ook een vorm van olie). Al die handelingen samen zorgen ervoor dat een calorie voeding alleen nog met 10 calorieen fossiele energie kan worden geproduceerd. En dat terwijl de natuur het zelf met 0 calorieen fossiele energie kan -- de zon alleen volstaat als energiebron om gewassen te laten groeien.

Hoe?

Permacultuur is een techniek die observeert hoe de natuur werkt. Die waarneemt welke gewassen uitbundig produceren zonder veel ingrijpen. Die probeert te begrijpen hoe een systeem zelfonderhoudend kan zijn, zoals een bos dat in principe ook is. Permacultuur probeert de natuur zo veel mogelijk haar gang te laten gaan, maar wel binnen een bewust ontworpen opzet en met af en toe wat bijsturen.

De beste constructie om voedsel te produceren is vermoedelijk een plukbos. Deze bestaat uit een aantal lagen, van bladerdak tot wortelgewassen, en is in hoge mate zelfonderhoudend. Afvallend blad dient bijvoorbeeld als voeding voor de bodem, net als in een bos. En de gewassen houden elkaar in toom, vullen elkaars stofwisseling aan en trekken bijvoorbeeld de bijen aan die voor de bevruchting zo belangrijk zijn. In zo'n structuur staat diversiteit voorop, en spontaniteit van groei.

Zulke voedselproductieterreinen bestaan, en zijn een groot succes gebleken. Ze zijn op kleine schaal opgezet door enthousiaste permaculturisten, die nu letterlijk de vruchten plukken van hun ontwerpwerk. De oogst is de belangrijkste bezigheid, naast wat kleine taken die niet overdreven veel tijd vragen. Er is dus tijd genoeg om economisch productief te blijven. En dit is de uitweg naar een toekomst waarin we ons naast een rijke voedselvoorziening ook een rijke, ontwikkelende cultuur kunnen veroorloven.

Het probleem aan plukbossen is dat ze vele jaren vergen om op te groeien. In een eerder stadium is het wel al mogelijk om op zo'n terrein alvast eenjarig voedsel te verbouwen, in afwachting van de aanwas van de bomen en hagen die ons later zullen voeden. Als voedsel onvoorzien snel schaars wordt, dan biedt dat in elk geval een uitweg.

Op korte termijn is het daarom goed om in elke gemeente grond vrij te maken voor moestuinen. Daarnaast is het verstandig om bevorderend beleid te voeren voor permacultuurprincipes, bijvoorbeeld door voorlichting of door actief dergelijke projecten te initieren. Alleen als dit tijdig van de grond komt zullen voldoende mensen beschikbaar blijven voor de arbeidsmarkt, en dus voor de ontwikkeling van onze cultuur en economie.

Waar?

Klik op de contactlink op deze site om te overleggen over manieren om Permacultuur uit te rollen in een gemeente. GroenGemak biedt kennis aan om deze ontwikkeling in gang te zetten.

Een beweging die in steeds meer steden op gang komt is die van Transition Towns. Is die aanwezig, neem er dan gerust contact mee op; is die er nog niet, overweeg dan om dit op te starten. Een Transition Town is doorgaans een beweging die geschiedt vanuit burgers, die het prettig vinden een steun in de rug te krijgen vanuit de lokale overheid.